Uzlaşma, vergi idaresi ile vergi ödevlisinin ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu anlaşmaya varmaları; konuyu uyuşmazlık haline getirmemeleri olarak tanımlanabilir. Uzlaşma, vergi ödevlisi ile idareyi yargı yoluna başvurma ve yargılama sürenci izleme zahmet ve külfetinden kurtarmak; vergi yargısı organlarının yükünü hafifletmek; vergi/kamu alacağının tahsilini hızlandırmak ve mükellef psikolojisini olumlu yönde etkilemek gibi gerekçelere dayanmaktadır.
Türk vergi sisteminde yer alan uzlaşma müessesesi, iki aşamada söz konusu olmaktadır. Bunlardan birincisi, vergi incelemelerine dayanılarak tarh edilecek vergi, resim ve harçlar için henüz tarhiyat yapılmadan başvurulabilecek uzlaşmadır. İkincisi ise vergi hukuku, resim ve harçların re'sen, ikmalen ya da idarece tarh edilmesinden sonra başvurulacak olan uzlaşmadır.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma: Vergi İncelemesinde İlk Adım
- Tarhiyat Öncesi Uzlaşma: Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerle kesilecek cezalarda tarhiyat öncesi uzlaşma yapılmasına izin verebilir. Ancak, kaçakçılık suçunu oluşturan fiillerle vergi ziyaına yol açılması nedeniyle üç kat vergi ziyaı cezası kesilmesi gereken tarhiyata ilişkin vergi ve ceza hakkında tarhiyat öncesi uzlaşma yapılması mümkün değildir. Tarhiyattan önce uzlaşmaya varılması halinde tutanakla tespit edilen bu husus hakkında dava açılamaz ve hiçbir mercie şikâyette bulunulamaz. Tarhiyat öncesi uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma görüşmelerinde uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükellefler ve/ya da ceza muhatabı olanlar verginin tarhından ve cezanın kesilmesinden sonra uzlaşma talep edemezler.
Tarhiyat Sonrası Uzlaşma: Vergi ve Cezalarda Karşılıklı Müzakere ve Çözüm
- Tarhiyat Sonrası Uzlaşma: Bir vergi tarh edildikten sonra ortaya çıkan anlaşmazlıkların yargı yoluna başvurulmaksızın taraflar arasında bir anlaşmaya varılmak suretiyle çözüme kavuşturulmasıdır. Tarhiyat sonrası uzlaşma, vergi hukuku davaları , vergi borcunun tarafları olan vergi idaresi ile vergi ödevlisinin vergi tarhı ve ceza kesme işlemi hakkındaki anlaşmazlığı müzakere sonucu uzlaşarak sona erdirmesidir. Uzlaşma, sonuçları tarafları bağlayan bir anlaşmadır. Taraflar uzlaştıktan sonra başka yol ve yöntemlerle uzlaşmanın sonuçlarının değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması mümkün değildir. Tarhiyat sonrası uzlaşmanın konusu, ikmalen, re'sen ve idarece tarh edilen vergi aslı ile kesilen vergi cezalarıdır. Kaçakçılık suçunu oluşturan fiillerle vergi ziyaına yol açılması halinde tarh edilen vergi aslı tarhiyat sonrası uzlaşma konusu yapılamamaktadır.